Heb je ook zo’n plezier met FaceApp? Zowel op sociale media als in de krant en op TV (bekijk bijvoorbeeld het item bij RTL Boulevard) was de gezichtsverouderingsapp afgelopen week hot. In eerste instantie voornamelijk om het funkarakter ervan, maar kort daarop volgde de kritische blik. Waar komen de foto’s terecht, wat gebeurt ermee en welke rechten heeft de Russische eigenaar van de app eigenlijk? Het oproepen van zulke vragen (en misschien ook wel het beantwoorden ervan) vormt precies de inhoudelijke basis van het Data Detox-project van Fers en de Friese bibliotheken.
Proeftuin Data Detox
In februari dit jaar werd het Data Detox-project van Fers en de Friese bibliotheken geselecteerd als één van de vier landelijke proeftuinen voor bibliotheekinnovatie. Dit betekent dat we met een budget van € 10.000 het project kunnen doorontwikkelen. We pitchten voor leden van de Innovatieraad van de Koninklijke Bibliotheek en bibliotheekcollega’s uit het hele land (zij stemden gezamenlijk op de dertien ingediende proeftuinideeën) en beloofden we met dat geld twee dingen te doen. Allereerst vertalen we een groot aantal Engelstalige workshops rondom data en privacy naar het Nederlands. Deze stellen we publiek beschikbaar aan iedereen die daarvan gebruik wil maken. Daarnaast beloofden we twee bijeenkomsten voor bibliothecarissen te organiseren om met de Data Detox Kit en de tentoonstelling Glass Room Experience kennis te maken.
Inmiddels zitten we middenin de uitvoering van de proeftuin. Eind augustus verwachten we de vertaalde workshops aangeleverd te krijgen. Afhankelijk van de hoeveelheid benodigde eindredactie publiceren we deze dit najaar op deze site, maar waarschijnlijk ook op de landelijke website Bibliotheekcampus.nl. De workshops zijn oorspronkelijk ontwikkeld door Tactical Technology, de non-profitorganisatie die ook tekende voor de Data Detox Kit en de tentoonstelling Glass Room Experience. Het aanbod karakteriseert zich door zowel speelse- als inhoudelijke activiteiten rondom de thematiek van data en digitale privacy. Ze zijn zowel geschikt voor intern gebruik in bibliotheken als aanbod voor bibliotheekbezoekers.
Aan de slag met data
Tijdens de twee bijeenkomsten voor bibliothecarissen, die op 25 juni en 3 juli plaatsvonden (verzorgd door Wai-See Choo en ondergetekende), stonden onder andere twee van deze workshops op het programma. Tijdens Word Search: Data Traces kregen de deelnemers een woordzoeker voorgelegd waarbij zij moesten zoeken naar toepassingen van Google of Facebook. De onderliggende vraag hierbij was welke en hoeveel data je creëert en deelt met de diensten van deze bedrijven. Tegelijkertijd leidde het, voornamelijk in het geval van Google, tot bewustwording hoeveel apps het bedrijf in haar portfolio heeft. In de vervolgworkshop Data Shadows/Data Brokers maakten we een polaroidfoto van de deelnemers en werd hen gevraagd van henzelf een profiel op te stellen: welke apps gebruik je vaak, of welke typeert je het meest? De groep werd vervolgens gevraagd om op basis van deze profielen een business case rond elke profiel uit te denken: hoe kan er met de datasporen van een individu geld verdiend worden?
Het bredere kader: data, surveillance en nepnieuws gaan hand in hand
De twee workshops werden omlijst met twee video’s. De eerste betrof een interview met Shoshanna Zuboff over haar geruchtmakende boek over surveillancekapitalisme. De tweede video was de TED-talk die journaliste Caroline Cadwalladr gaf over de twijfelachtige rol van Facebook in de Brexitcampagne en haar bredere oproep aan Amerikaanse techbedrijven om hun verantwoordelijkheid te pakken. Voornamelijk de laatste video leidde tot soms bezorgde reacties. Dit onderbouwt tegelijkertijd de relevantie van het Data Detox-project. “Ik had veel stof om over na te denken in de trein”, was één van de reacties die later via de mail binnenkwam. Laat dat nou precies één van de belangrijkste elementen van het project zijn: het kweken van bewustwording bij zowel collega’s als bibliotheekbezoekers.
Hoe dan?
De bijeenkomsten leidde echter ook tot heel praktische vragen: hoe ga je met de Data Detox Kit aan de slag in een bibliotheek? Wat moet je doen als je de tentoonstelling Glass Room Experience programmeert? Het leidde bij ons tot het besef dat we, puttend uit onze eigen ervaring, een handleiding met praktische tips & tricks moeten samenstellen. We denken daarbij aan het uitwerken van een aantal scenario’s (van klein naar groot) hoe je activiteiten rondom de thematiek van data en digitale privacy in een bibliotheek organiseert. Je zou de ophef rondom FaceApp bijvoorbeeld heel goed kunnen gebruiken om het werken met de Data Detox Kit te koppelen aan de actualiteit. Dit in de wetenschap dat er ongetwijfeld op korte termijn een volgende populaire app opduikt die het niet altijd even knappe gezicht van het thema data en digitale privacy laat zien.